Συνάντηση Καζαντζίδη-Θεοδωράκη

Υπάρχουν δεξιοί διανοούμενοι;

Του Τάκη Θεοδωρόπουλου, από την Καθημερινή

Είναι η Αριστερά η κατοικία του πνευματικού ανθρώπου; Ο φίλος εκδότης Θανάσης Καστανιώτης σε πρόσφατη συνέντευξή του επανέφερε το προσφιλές ερώτημα στο οποίο ο ίδιος έδωσε καταφατική απάντηση. Ναι, η Αριστερά είναι η κατοικία του πνευματικού ανθρώπου. Κοινώς, αν δραστηριοποιείσαι ως πνευματικός άνθρωπος στη ζεστή αγκαλιά της, θα βρεις τη θαλπωρή της ελευθερίας που χρειάζεται η δημιουργικότητά σου. Δεν προσδιόρισε βέβαια τι σόι κατοικία έχει κατά νου. Μεζονέτα, διαμέρισμα, έπαυλη ή παράγκα; Σημασία έχει να έχεις μια σκεπή πάνω από το κεφάλι σου για να μη σε τρώει η βρόχα ή τ’ αγιάζι.

Δεν ξέρω τι απάντηση θα έδιναν δύο από τους σημαντικότερους πεζογράφους μας της μεταπολεμικής περιόδου, ο Αρης Αλεξάνδρου και ο Στρατής Τσίρκας. Στεγάστηκαν μεν στον οίκο της Αριστεράς, πλην όμως το έργο τους έμεινε κάπου στο υπόγειο μαζί με τα υπόλοιπα εργαλεία και τις ξεκοιλιασμένες πολυθρόνες της γιαγιάς. Και τι απάντηση θα έδινε το πλήθος των συγγραφέων και των πνευματικών ανθρώπων που είχαν την ατυχία να σκέφτονται και να γράφουν σε πολιτείες που τις κυβερνούσε η Αριστερά; Ο Μπουλγκάκοφ; Ο Κούντερα; Τέλος πάντων.

Ο Θανάσης Καστανιώτης, ένας από τους σοβαρότερους εκδότες των τελευταίων δεκαετιών, εξέφρασε την κοινή αντίληψη της εποχής του. Τον κοινό τόπο της μεταπολίτευσης που όριζε ότι διανοητικό έργο παρήγαγε μόνον η Αριστερά. Κάπου διάβασα προ καιρού ότι «δεξιός διανοούμενος είναι το πιο σύντομο ανέκδοτο». Σύντομο αλλά μεστό περιεχομένου, θα έλεγα. Σεφέρης, Ελύτης, Γκάτσος, Τσαρούχης, Μόραλης, Κουν, Χατζιδάκις, Μινωτής, λυπάμαι που σας το λέω, αλλά δεν κατοικούσαν στην Αριστερά. Απλώς στη μακρά περίοδο της μεταπολίτευσης, ενώ μας έτρεφε πνευματικά ο Σεφέρης και ο Ελύτης, θεωρούσαμε ότι οι διάδοχοί τους είναι διάφοροι επιφανείς, οι οποίοι, ερχόμενοι εκ Παρισίων ως επί το πλείστον, κατελάμβαναν θέσεις στα πανεπιστημιακά ιδρύματα, κοινώς γίνονταν δημόσιοι υπάλληλοι, και αξιοποιώντας το κύρος του πανεπιστημιακού αποφαίνονταν για το παρόν και το μέλλον του τόπου.

Ποια καινούργια αντίληψη γεννήθηκε για την ευρωπαϊκή Ελλάδα σ’ αυτά τα χρόνια; Καμία. Οι λεγόμενοι πνευματικοί άνθρωποι άφησαν στο έλεος της τρέχουσας πολιτικής, της κατοικίας τους, μια δυναμική που οι προκάτοχοί τους, απ’ τον Θεοτοκά ώς τον αριστερό Τσίρκα, είχαν διαπραγματευθεί με τα δικά τους όπλα.

Ηταν ο Τσίρκας αριστερός; Ηταν, όμως όταν έγραφε τις «Ακυβέρνητες πολιτείες», τις έγραφε ως άστεγος. Ηταν ο Σεφέρης δεξιός; Μπορεί, όμως όταν έγραφε το «Μυθιστόρημα», δεν το έγραφε ως δεξιός. Αστεγος αισθανόταν κι αυτός στην Ελλάδα που επιθυμούσε. Δυστυχώς ή ευτυχώς, ο πνευματικός άνθρωπος όταν δημιουργεί πνευματικό έργο δεν μπορεί παρά να είναι άστεγος – ιδεολογικά, πολιτικά, κοινωνικά, θρησκευτικά. Εκτός κι αν δεν τον ενδιαφέρει η δημιουργία πνευματικού έργου αλλά η θέση του που του παρέχει το άλλοθι του «πανεπιστημιακού». Αν είσαι πανεπιστημιακός, χρίζεσαι εκ της θέσεως και πνευματικός άνθρωπος, οπότε αν θέλεις να υπερασπιστείς το πνευματικό σου έργο, φρόντισε τη θέση του πανεπιστημιακού. Και πώς μπορούσες να φροντίσεις τη θέση σου ως πανεπιστημιακού στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης που διαρκεί ώς τις μέρες μας αν δεν είσαι αριστερός; Αν δεν υπερασπιζόσουν το άσυλο, τις καταλήψεις και δεν κατήγγειλες τον αυταρχισμό της αστικής παιδείας; Ο Θεοτοκάς, ο Τερζάκης ή ο Ελύτης δεν μιλούσαν στο όνομα της θέσης τους στο Δημόσιο. Μιλούσαν στο όνομα του έργου τους.

Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Το πρόβλημα του πνευματικού κόσμου στα χρόνια της μεταπολίτευσης, που διαρκεί ώς τις μέρες μας το επαναλαμβάνω, είναι ότι αυτός πέρασε στα χέρια των πανεπιστημιακών. Είναι μια από τις μεγάλες νίκες του φοιτητικού κινήματος: ταύτισε τη συντηρητική παιδεία με τη χούντα και επέβαλε μια παιδεία της Αριστεράς. Ας μη γελιόμαστε. Σ’ εκείνα τα χρόνια της πρώτης μεταπολίτευσης ξεκίνησε αυτό που ζούμε σήμερα.

Τι ζούμε σήμερα; Μια χώρα που αντιλαμβάνεται ότι όλη αυτή η κατάσταση την έχει οδηγήσει στον βυθό, δεν έχει όμως την ανάσα για να βγει στην επιφάνεια. Γιατί; Διότι ο πνευματικός μας κόσμος περί άλλα τυρβάζει, κάποια θέση στο πανεπιστήμιο, κάποιο υπουργείο της αριστερής κυβέρνησης ενδεχομένως. Κάτι τέλος πάντων.

Εχει δίκιο ο Καστανιώτης. Η Αριστερά είναι η κατοικία του πνευματικού ανθρώπου. Ας είναι και παράγκα.