Η δημιουργία Συμβουλίων των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ήταν μια καινοτομία, που έφερε ο νόμος 4009/11 και που θα μπορούσε να έχει πολύ θετικές επιπτώσεις.
Κατ’ αρχήν τα Συμβούλια είχαν σκοπό να περιορίσουν σημαντικά την ασφυκτική παρέμβαση του Υπουργείου Παιδείας στη λειτουργία των ΑΕΙ, αφού θα αποτελούσαν έναν εσωτερικό πόλο ελέγχου των πεπραγμένων των Διοικήσεων, κάτι που ανέκαθεν ήταν επιδίωξη της πανεπιστημιακής κοινότητας.
Δόθηκε επίσης η δυνατότητα συμμετοχής στα τεκταινόμενα πάρα πολλών επιφανών Καθηγητών Πανεπιστημίων της χώρας μας, αλλά ιδιαίτερα εκείνων του εξωτερικού, οι οποίοι με τις εμπειρίες και τις ιδέες τους, εκτός από την πολύτιμη συμβολή τους στην κατάρτιση στρατηγικού σχεδιασμού και αναζήτησης πόρων, θα αποτελούσαν με τον καιρό παράγοντες ουσιαστικής διασύνδεσης των ελληνικών με τα ξένα Πανεπιστήμια.
Ο νόμος 4009/11 δίνει εξαιρετικά αυξημένες αρμοδιότητες στους Πρυτάνεις, οι οποίοι επιλέγουν μόνοι τους τους Αναπληρωτές Πρύτανη, τους οποίους μπορούν ανά πάσα στιγμή να αντικαθιστούν με άλλους. Ο νόμος αυτός προβλέπει ακόμη μια μικρή Σύγκλητο, της οποίας τη σύνθεση επίσης μπορεί ο Πρύτανης να επηρεάζει σημαντικά.
Αυτή η παντοδυναμία του Πρύτανη μπορούσε να ελέγχεται από τα Συμβούλια, τα οποία είχαν σημαντικές ελεγκτικές και εποπτικές αρμοδιότητες στα Ιδρύματα. Προϋπόθεση, όμως, για να ασκηθούν αυτές οι αρμοδιότητες ήταν η κατάρτιση Οργανισμών και Εσωτερικών Κανονισμών, βάσει των οποίων τα Συμβούλια θα ασκούσαν τον έλεγχό τους. Τα Συμβούλια είχαν την αρμοδιότητα της τελικής έγκρισης Οργανισμών και Εσωτερικών Κανονισμών, με την απαραίτητη προϋπόθεση εισήγησης από τον Πρύτανη.
Από τότε που ισχύει ο Νόμος 4009/11 μέχρι σήμερα οι περισσότεροι Πρυτάνεις φρόντισαν με κάθε τρόπο και με την ανοχή του Υπουργείου Παιδείας να καθυστερήσουν την εισήγηση αυτών των κειμένων ή όπου έκαναν σχετικές εισηγήσεις προσπάθησαν να περιορίσουν τις αρμοδιότητες των Συμβουλίων, με αποτέλεσμα σήμερα σχεδόν πέντε χρόνια μετά την ψήφιση του νόμου να μην υπάρχουν στα Ιδρύματα Οργανισμοί και Εσωτερικοί Κανονισμοί.
Όλοι ανεξαιρέτως οι Υπουργοί Παιδείας που υπηρέτησαν μετά την κ. Διαμαντοπούλου δεν έκαναν το παραμικρό, ώστε να δώσουν τη δυνατότητα στα Συμβούλια να επιτελέσουν την αποστολή τους, για να μην πω ότι ουσιαστικά σαμποτάρισαν το ρόλο τους.
Παρόλα τα παραπάνω τα Συμβούλια προσπάθησαν να κάνουν ότι μπορούσαν. Κατάρτισαν τον στρατηγικό σχεδιασμό των Ιδρυμάτων, εκπόνησαν κείμενα για τους υπό δημιουργία Οργανισμούς και Εσωτερικούς Κανονισμούς, διαχειρίστηκαν πρυτανικές και κοσμητορικές εκλογές σε όλα τα Ιδρύματα, έκαναν τακτικούς ελέγχους των οικονομικών, υπέβαλαν σημαντικές προτάσεις για την αναβάθμιση και των έλεγχο της ποιότητας του εκπαιδευτικού και ερευνητικού έργου, συμμετείχαν ενεργά στις αντιδράσεις της πανεπιστημιακής κοινότητας στο σχέδιο Αθηνά και την θέση σε διαθεσιμότητα των διοικητικών υπαλλήλων, ενώ αντέδρασαν έντονα και στη συνεχή μείωση της οικονομικής ενίσχυσης των ΑΕΙ από το κράτος.
Μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας από τους ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ ο Πρωθυπουργός και ο Υπουργός κ. Μπαλτάς ανακοίνωσαν πάραυτα την πρόθεση κατάργησης των Συμβουλίων. Από την αρχή, λοιπόν, του 2015 τα Συμβούλια είναι υπό κατάργηση. Μάλιστα όλα τα μέλη τους έλαβαν μια επιστολή από τον κ. Μπαλτά, με την οποία τους ανακοίνωνε την επικείμενη κατάργησή τους και τους ευχαριστούσε για την προσφορά τους.
Ο κ. Μπαλτάς πάντως δεν πρόλαβε να καταργήσει τα Συμβούλια. Είναι σαφές ότι εδώ έπαιξαν το ρόλο τους οι αντιδράσεις των Ευρωπαίων.
Και μετά ήλθε ο κ. Φίλης. Αμέσως αποψίλωσε τις αρμοδιότητες των Συμβουλίων και πίστεψε ότι θα ξεπεράσει τις όποιες αντιδράσεις προκάλεσαν οι προθέσεις του κ. Μπαλτά για πλήρη κατάργηση με την υποβάθμιση του ρόλου των Συμβουλίων και την μετατροπή τους σε (ουσιαστικά άχρηστα) γνωμοδοτικά όργανα, έργο που άνετα θα μπορούσαν να επιτελέσουν κάποιες επί τούτου επιτροπές Καθηγητών και άλλων παραγόντων της Κοινωνίας με τις ανάλογες συναφείς με το υπό διαπραγμάτευση θέμα ειδικότητες.
Φαίνεται όμως ότι και αυτό το σχέδιο νόμου συναντά δυσκολίες και τελικά τα θέματα των Συμβουλίων θα συμπεριληφθούν στον Εθνικό Διάλογο για την Παιδεία.
Υπάρχει όμως μια οδυνηρή και αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα. Τα Συμβούλια των ΑΕΙ εδώ και ένα χρόνο είναι ουσιαστικά παροπλισμένα. Αντιλαμβάνεται ο καθένας ότι με την ανακοίνωση όχι μόνο από τους Υπουργούς, αλλά και από τον ίδιο τον Πρωθυπουργό της κατάργησής τους δεν έχουν τη δυνατότητα να εφαρμόσουν την ελεγκτική τους αρμοδιότητα, τη στιγμή μάλιστα που οι διαδικασίες κατάρτισης Οργανισμών και Εσωτερικών Κανονισμών στα ΑΕΙ έχουν ουσιαστικά παγώσει με το επιχείρημα της αλλαγής του νομοθετικού πλαισίου και των σημαντικών αλλαγών στη Διοίκηση των Ιδρυμάτων.
Τα περισσότερα μέλη των Συμβουλίων, που ας τονιστεί δεν αμείβονται για το έργο τους, παραμένουν καρτερικά στις θέσεις τους περιμένοντας την κατάργησή τους ή τη λήξη της θητείας τους τον Αύγουστο του 2016. Τους εκτιμώ όλους απεριόριστα και τους θαυμάζω για την υπομονή τους. Προσωπικά, μαζί με άλλους δύο Προέδρους, αλλά και άλλα μέλη Συμβουλίων, προτίμησα την παραίτηση θεωρώντας ότι ήδη ένας ολόκληρος χρόνος καταναγκαστικής απραξίας είναι πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα.
Εύχομαι έστω και την τελευταία στιγμή να αντιληφθούν οι αρμόδιοι την πολύ μεγάλη ευκαιρία που δόθηκε στα ελληνικά Πανεπιστήμια με τον θεσμό των Συμβουλίων και την προθυμία που έδειξαν οι συνάδελφοί μας των Πανεπιστημίων της αλλοδαπής να συμβάλουν στην πρόοδό τους. Βέβαια, με την παρακαταθήκη της ευχαριστήριας επιστολής Μπαλτά και τις ρήσεις του περί αφελών και παρασυρθέντων που νόμισαν ότι θα μπορούσαν να προσφέρουν, καθώς με τις απαξιωτικές δηλώσεις του Πρωθυπουργού και του κ. Φίλη για το ρόλο των Συμβουλίων, δεν είμαι βέβαιος με πόσο ενθουσιασμό θα ανταποκριθούν σε μελλοντική πρόσκληση της παντελώς αναξιόπιστης ελληνικής πολιτείας.
Ν. Κ. Ζούμπος
Πρώην Πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών και Πρώην Πρόεδρος του Συμβουλίου του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
