Η πίεση για θετικά αποτελέσματα θέτει σε κίνδυνο την επιστήμη

        Μια μελέτη που έγινε στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου έδειξε ότι η επιστημονική έρευνα μπορεί να βρίσκεται σε πτωτική φάση, εξ αιτίας της παγκόσμιας τάσης να αναφέρονται μόνο οι μελέτες, που εμφανίζουν θετικά αποτελέσματα.

Συγκεκριμένα, η ανάλυση 4600 επιστημονικών άρθρων μεταξύ του 1990 και του 2007 έδειξε μια σταθερή ελάττωση στις μελέτες που τα ευρήματα έρχονταν σε αντίθεση με τις ισχύουσες θεωρίες ή με τις υποθέσεις που εξετάστηκαν. Τα άρθρα που αναφέρουν αδιάφορα ή αρνητικά αποτελέσματα, πχ μετά την εφαρμογή μιας θεραπείας ή την εξέταση μιας υπόθεσης για την παθογένεια μιας νόσου, είναι εξ ορισμού το ίδιο χρήσιμα με εκείνα που αναφέρουν θετικά αποτελέσματα. Επειδή, όμως, δεν είναι το ίδιο ενδιαφέροντα για τους αναγνώστες και δεν αναφέρονται συχνά σε άλλες εργασίες, τείνουν να μην γίνονται δεκτά από τα περιοδικά, ιδιαίτερα εκείνα με τη μεγαλύτερη κυκλοφορία. 

Το πρόβλημα φαίνεται να διογκώνεται τα τελευταία χρόνια, επειδή ο ανταγωνισμός στην επιστήμη έχει οξυνθεί και το να βρει ένας επιστήμονας εργασία ή να πάρει κάποια χρηματοδότηση εξαρτάται από τις δημοσιεύσεις του στα μεγαλύτερα περιοδικά του κλάδου του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχει η τάση να δημοσιεύονται εργασίες με θετικά αποτελέσματα, έστω και αν αποτελούν απλές τροποποιήσεις παλαιότερων, αλλά και να οδηγούν μερικές φορές σε επιλεκτικές αναφορές ή, ακόμη χειρότερα, και σε αλλοιώσεις ευρημάτων!

Η μελέτη έδειξε ότι ενώ το 1990 το ποσοστό των εργασιών που ανέφεραν θετικά αποτελέσματα ήταν 70%, το 2007 είχε φτάσει στο 86%. Το αποτέλεσμα αυτό ήταν περισσότερο εμφανές στις οικονομικές επιστήμες, στη διοίκηση επιχειρήσεων, στην κλινική ιατρική, την ψυχολογία, αλλά και στη φαρμακολογία και τη μοριακή βιολογία, δηλαδή σε ένα ολόκληρο φάσμα πολύ διαφορετικών επιστημονικών κλάδων.

Η συγκεκριμένη εργασία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Scientometrics και έδειξε επίσης ότι η τάση για αναφορά θετικών αποτελεσμάτων ήταν περισσότερο εμφανής στις ΗΠΑ (όπου και ο ανταγωνσιμός είναι μεγαλύτερος) από ότι στην Ευρώπη.

Μια άλλη παράμετρος, που πρέπει να αναφερθεί, είναι ότι η τάση αυτή εκτός από την επίδρασή της στην ποιότητα και την αξιοπιστία της επιστημονικής δουλειάς, οδηγεί και σε λάθος εκτιμήσεις για τη σημασία των φαινομένων που αναφέρονται, αλλά έχει και άλλες οδυνηρές επιπτώσεις, όπως πχ την επανάληψη μελετών που επειδή δεν είχαν θετικά αποτελέσματα δεν δημοσιεύτηκαν και έτσι δεν ήταν γνωστό αυτό σε εκείνους που τις έκαναν πάλι, με μεγάλη σπατάλη χρόνου και χρήματος.