Έχει αρκετές φορές τεθεί το ερώτημα: Που είναι οι διανοούμενοι σε περιόδους κρίσης; Γιατί δεν παίζουν έναν ενεργό, ηγετικό ρόλο;
Κατ' αρχήν θεωρώ το ερώτημα πολύ ασαφές. Προϋποθέτει μια συμφωνία στον ορισμό του διανοούμενου, που αμφιβάλλω αν υπάρχει. Μην ξεχνάμε ότι παντοτινό και ιδανικό πρότυπο αποτελεί ο Εμίλ Ζολά και η θαρραλέα του στάση ("Κατηγορώ"...) στην υπόθεση του άδικα καταδικασμένου Ντρέιφους. Τη δική του δημόσια τοποθέτηση ακολούθησε καταιγισμός θέσεων και αντιθέσεων και όχι μόνο στη Γαλλία, αλλά σε ολόκληρο τον πολιτισμένο κόσμο. Από τότε πολλοί "άνθρωποι του πνεύματος" πήραν θέση σε σοβαρά πολιτικά και κοινωνικά θέματα, με αρκετή ή όχι επιτυχία και απήχηση.
Η σημερινή έννοια του πνευματικού ανθρώπου δεν είναι τόσο ξεκάθαρη, όσο τότε στα τέλη του 19ου αιώνα. Είναι πχ διανοούμενος ο αρθρογράφος μιας εφημερίδας; 'Ένας πετυχημένος μουσικοσυνθέτης ή τραγουδοποιός ή ηθοποιός; Και γιατί όχι ο Διευθυντής μιας τράπεζας ή μιας Εταιρείας;
Αλλά ας υποθέσουμε ότι διανοούμενοι είναι όλοι αυτοί, που έχουν το "προνόμιο", με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να έχουν το αυτί της κοινής γνώμης, χωρίς να είναι επαγγελματίες της πολιτικής.
Γιατί δεν μιλούν; Σημαίνει υποταγή και συμβιβασμό; Ή μήπως απλή ανθρώπινη κόπωση; Παραίτηση που οφείλεται στην επίγνωση της αναποτελεσματικότητας και του μάταιου των όποιων προσπαθειών;
Η απάντηση δεν είναι εύκολη και σίγουρα δεν είναι η ίδια σε όλες τις περιπτώσεις. Άλλωστε έχουν αλλάξει και οι εποχές.
Και πριν κατηγορήσουμε κάποιους ας αναλογιστούμε την αντίδραση του ίδιου του Ντρέιφους, που αρκετά χρόνια μετά την περιπέτειά του, όταν ήταν πια ελεύθερος και "δικαιωμένος, του ζητήθηκε να υπογράψει μια διακήρυξη για την σωτηρία των καταδικασμένων σε θάνατο στις ΗΠΑ Σάκκο και Βαντσέτι. Αρνήθηκε κατηγορηματικά. 'Ήταν άραγε στην περίπτωση αυτή παραίτηση ή συμβιβασμός;
